عنوان مقاله :
میانجی های تفکر( بخش پایانی )
زندگی تحت الحفظ
_____________________________
گاهی وقت ها یک پرسش ، جرقه ای در ذهن ایجاد می کند . همین طور نشانه ها و پدیدارهای گوناگون که در قالب واژه و شعر و موسیقی و … بروز می یابند . گفتارها و پرسشهای جورجو آگامبن جملگی در ذهن خواننده و شنونده اش این جرقه ها را ایجاد می کنند . در این نوشتار هم به سیاق نوشته های پیشین ، قصد دارم یکی دیگر از جرقه های ایجاد شده توسط آگامبن را به خواننده منتقل کنم . آگامبن در ۱۹۹۴ مقاله ای نوشت با عنوان ” اردوگاه چیست ؟ ” و در این مقاله با رویکردی متفاوت به موضوع اردوگاه های اجباری کسانی چون هیتلر و استالین اشاره کرد . او از مفهوم حقوقی جرم و جنایت فراتر رفت و اردوگاه ها را تا حد یک ساختار سیاسی ـ حقوقی خاص که رخدادهای بسیاری در متن آنها به وقوع پیوستند بالا برد ؛ اردوگاه به مثابه ساختار سیاسی و حقوقی . آگامبن پرسید اردوگاه چیست ؟ ساختار سیاسی و حقوقی آن چیست ؟ و وقایع رخ داده در آن چگونه توانسته در آنجا رخ دهد ؟ او به اردوگاه در مقام چارچوب و قانون پنهان فضای سیاسی ای نگریست که به زعم خودش همچنان در آن بسر می بریم . نقطه عطف این بحث درست همین جاست ؛ “چارچوب و قانون فضای سیاسی ای که همچنان در آن بسر می بریم” .
برای درست نگریستن به این نقطه ی عطف و این که دریابیم متفکر از چه سخن می گوید باید دقیقا به فضای پیرامونی نگاه شود و واژه های کلیدی مورد مداقه قرار گیرد . نخست؛ چارچوب و قانون به مثابه امر حافظ و البته برساخته شده توسط خود دولت و دیگر ، وجه پنهان آن چارچوب و قانون که بیشتر ابعاد در تاریکی دارد تا آنکه برون افتاده و به اتاق شیشه ای درآمده . توجه به این نقطه عطف اگر از منظر تاریخی صورت گیرد واجد حدی از آگاهی بخشی است ؛چرا که در طول تاریخ نیز سیستم ها و سازو کارهای سیاسی علیرغم وجوه روشن و شفاف خود ، جنبه های پنهان و زوایای دور از دیدرس نیز داشته اند که البته خود همین جنبه ها نیز ، دارای ساختار و نظام خاص بوده اند . حالا بگذارید به تعریف آگامبن از اردوگاه به مثابه ساختار و نظام سیاسی البته پنهان بپردازیم ؛ آگامبن می گوید اردوگاه ها از دل قانون عادی زاده نشدند و محصول دگرگونی و تحول قانون زندان نیز نبودند بله بر عکس آنها از وضعیت استثنایی و حکومت نظامی سربرآوردند . در مورد اردوگاه نازی ها مبنای حقوقی بازداشت یا اقامت اجباری نه قانون عادی بلکه بیشتر حبس حفاظتی بوده است که حقوقدانان نازی گهگاه آن را به چشم معیاری برای اعمال نظارت پیشگیرانه در نظر می گرفتند .
اردوگاه مکانی است که هنگامی گشوده می شود که وضعیت استثنا رفته رفته به قاعده بدل می شود . آگامبن می گوید باید در باب جایگاه متناقض نمای اردوگاه به مثابه مکان استثنا تامل کنیم یعنی اردوگاه به مثابه قطعه ای از قلمرو که بیرون از نظام حقوقی عادی جای داده می شود اما صرفا یک مکان خارجی نیست . آنچه در اردوگاه حذف می شود در بیرون به اسارت گرفته می شود . آگامبن معتقد است آنچه تحت حاکمیت قانون مصادره یا به اسارت گرفته می شود بیش از هر چیز دقیقا همان وضعیت استثنایی است یعنی اگر قدرت بر توانایی در مورد تصمیم گیری در وضعیت استثنایی استوار است اردوگاه نیز ساختاری است که در آن وضعیت استثنایی تحققی دائمی پیدا کرده است .
هانا آرنت زمانی آنچه در اردوگاه ها رخ می داد را همان اصلی قلمداد کرد که ضامن سلطه ی توتالیتر است . حالا با این رویکرد اگر بپذیریم که اردوگاه برساخته وضعیت استثنایی و نیز حافظ آن است به این معنا که ذات اردوگاه عبارت است از جسمانیت بخشیدن به وضعیت استثنایی و در نیتجه ایجاد مکانی برای خود حیات برهنه در کل – که در نوشته پیشین از آن سخن رفت – در این صورت هر زمان که چنین ساختاری پدید می آید باید تصدیق کرد که ما با یک اردوگاه روبروییم صرف نظر از سرشت جنایاتی که در اردوگاه ها رخ داده است . مسأله ، مسأله کوره های آدم سوزی و کار اجباری تا پای جان نیست ـ اگر چه اینها شنیع ترین جنایات در طول تریخ بشریت بوده اند ـ بلکه مسأله بر سر این است که اردوگاه محصول وضعیت استثنایی است و با جنبه های پنهان ساختار سیاسی و چارچوب های غیر دموکراتیک آن تجسد می یابد و نیز ادامه حیات می دهد . اکنون به نقطه ی عطف بحث باز می گردیم ؛ چارچوب و قانون پنهان فضای سیاسی .
نگارنده چندی پیش در مقاله ای با عنوان “کشف آگاهی هژمونیک در قانون” به طور اجمالی برخی از آرا صاحب نظران و اندیشگران نظریه انتقادی در باب قانون را مورد اشاره قرار داد تا از رهگذر آن به سویه های غیر دموکراتیک قوانین و نظریه های حقوقی رایج و مورد اقبال قرن بیستم که هژمونی خود را در برابر آن قسم از آگاهی های انتقادی از دست دادند، پی برده شود . به نظر می رسد باید گفت کماکان قانون های نظام ساز برساخته شده از سوی نظام های سیاسی خود با خلل های جدی مواجه اند و اگر به طور مثال کسانی همچون اسلاوی ژیژک قادرند وجوه وقیح حقوق بشر را رهگیری کنند و پرده از آنها بر دارند بدین معناست که قانون های موجود که از نظامهای سیاسی منشا می گیرند جنبه های پنهانی دارند که می توانند در وضعیت های استثنایی مجال ظهور و بروز بیابند و زیستن در اردوگاه ـ به مثابه زیستن تحت الحفظ ـ را دوباره سازی کنند . دولت مدرن کماکان جنبه هایی از زیستن اردوگاهی را به نمایش می گذارد که در آن زندگی تحت الحفظ جریان دارد چرا که برغم شعارهای قانونی و مسأله یستن در پناه قانون ، در آنها زندگی در یر سایه وجوه پنهان قانون جریان خود را ادامه می دهد و بر اساس قانن های نانوشته وضعیت اسثنا اداره می شود .
