برگه‌ها

مارس 2024
ش ی د س چ پ ج
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031  
 
No Image
خوش آمديد!
راویتی زنانه و جهانی شده از بومیت / مهناز مرتضوی پيوند ثابت

عنوان مقاله :

راویتی زنانه و جهانی شده از بومیت

نقدی بر مجموعه داستان کوتاه‎های چیماندا ناکوزی آدیشی

چیزی که دور گردنت حلقه می زند


_________________________________


نویسندگان جوان شرق در ادبیات آمریکا غوغا به پا کرده‎اند؛ جامپا ‎لاهیری هندی تبار، یییون‎لی چینی، دانـــیل‎معـی الدین پاکستانی، و حالا نوبت چیماندا آدیشی نیجریه‎ای است. تمام این اسامی با خود، فرهنگ بومی را به زبانی جهانی شده معرفی کردند که قبل از آن کمتر مورد توجه بوده و همیشه در حاشیه فرهنگ غربی میزیسته و اثر ادبی تولید میکرده است. نام او در کنار نویسندگان چون: نادین گوردمیر، نجیب محفوظ، طاهربن جلون، لیلا الاعلمی، وله سوئینکا و آچه‎به و… نماینده دیدگاهی است که قصد دارد به جای آنکه شاهد آفریقای در معرض قضاوت باشند، قضاوتگرانه فضای جامعه شناختی و ادبی غربی را مورد تردید قرار داده و با ریشه‎های فرهنگی خود به مرکزیت بی چون چرای ادبی آنان پایان دهــند و درد و رنج‎های خـــود را در به قول هنری جـــــیمز نگویند، بلکه نشان بدهند. جوانانی چون آدیشی در آمریکایی دست به خلق آثار ادبی تحسین برانگیز زده‎اند که خود از مهمترین قطب‎های داستان کوتاه و رمان جهان به حساب میآید. از  هاثورن و آلن‎پو گرفته تا چیور، کارور و اوتس. این گنجینه مهم ادبی به کمک بومیت در حال فراموشی کشورهای حاشیه شده جهان و نمـــایندگان مهاجر آن آمد و توانست در بستاری قوی از زبان و تکنیک به منحصه ظهور برسد. همچنین مهاجرپذیر آمریکا امکان روانی مناسبی شد که بومیت‎های مختلف مهاجرین به آن از همان ابتدا در آن مجال عرضه داشــته باشند. آدیــشی قوت ساختاری و تکنیکی داستانی امریکا را در خود بومی کرده است. ساختاری که عناصر زاید و تزئینی روایتی در آن دیده نمیشود و همچنین منتقدانه نسبت به جامعه خود رفتار میکند. به طور مثال اگر ریموند کارور منتقد زندگی اجتماعی کل مردم آمریکاست، جان چیور زندگی مسیحیان آمریکایی را به شکلی زیر لایه‎ای و نه شعاری به باد انتقاد می‎گیرد و چهره‎هایی چون فلیپ راث و برنارد مالامودهمین الگو را درباره یهودیان آمریکا پیاده میکنند. این خود انتقادی نیز در آثار آدیشی وجود دارد. البته نه با دیدگاه یک خود باخته به فرهنگ غرب، بلکه به عنوان نویسنده‎ای که بومیت را هماره در خود دارد. این میراث غربی ساختاریی قوی را ایجاد می‎کند که روایت‎های بومی آدیشی تاثیرگذار و حتی آینه‎ای شود از زندگی کل مردمان نیجریه. مردمانی که بطور متناوب درگیر جنگ‎های قومی، قبیله‎ای، مذهبی، کودتا و تروریسم بوده و هستند.

در داستان«سلول شماره ۱» برادری از خانه پدری خود دزدی میکند و به جمع آشوب طلبان در شهر میپیوندد و سپس به زندان میافتد. آنگاه خانواده برای رهایی اش  درد و رنج‎های زیادی را متحمل میشوند. این داستان از زاویه من اول شخص و از زبان دختر خانواده با نگاهی که همواره طنزی تلخ را به همراه دارد روایت میشود. در این داستان ساختار مردسالارانه جامعه نیجریه زیر ذره‎بین قرار می‎گیرد. همین‎طور کشته شدن انسان‎ها که به شکل فاجعه باری در آفریقا بومی شده است  نیز  روایت  میشود.

در داستان «بدل» مهاجرت، خیانت، نگاه غرب به آفریقا و هنرش با هم ترکیب می‎شوند و داستان کوتاهی را می‎سازند که در کنار ساختار محکم و استوار، چند روایت را در هم می‎تند و در عین حال با زبانی ساده روایت می‎کند. هنر مدرنیستی هماره نسبت به ماسک به عنوان بدل یا یک چیز غیرواقعیی و مزورانه نگاه کرده است. که این نگاه با جایگاه ماسک در فرهنگ آفریقایی تفاوت دارد. ماسک در فرهنگ آفریقا نماد و مظهری از زندگی جمعی و قومی و دینی است. اما هنر مدرن ماسک‎هایآفریقا را به موزه می‎آورد که رویکردهای پیشرو زیبایی‎شناسی چون فمنیسم پراگماتیسم و طبیعت‎گرایان، با این رویکرد مخالفت میورزند. روایت اصلی این داستان شوهریست که به همسر نیجریه‎ایش که همراه خود به آمریکا آورده در کشور خودش؛ نیجریه خیانت میکند و برایش از کشورشان به عنوان ماسک هدیه می‎آورد! همین‎طور در این داستان زندگی یک زن آفریقایی در فرهنگ بسیار متفاوت آمریکایی مورد ریز بینی و کند و کاو قرار میگیرد.

در داستان بعدی که «تجربه شخصی» نام دارد راوی جنگی مذهبی، بین مسیحیان و مسلمانان است که به نزاعی خونین می‎انجامد و خواهر راوی در آن برای همیشه ناپدید میشود. راوی ما با یک زن مسلمان که بر خلاف وی که از قشر مرفه مسیحی است،  دست فروشی میکند برای دور ماندن از این نزاع خونین در مغازه مخروبه‎ای بهم کمک می‎کنند و مهر می‎ورزند. در حالیکه در چند خیابان آن طرف‎تر هم مذهبان آن‎ها همدیگر را می‎کشند و حتی جنازه‎های هم را نیز می‎سوزاند. این داستان با ساختاری نوستالژیک گذشته‎ای را در کشور یادآوری میکند که هنوز دارد تکرار میشود. حکومت‎های نامتعادل و حتی دیکتاتورهایی که بر اثر کودتا در این کشورها بر مسند مینشینند  و برایبقای حکومت خود، این اختلافات را دامن میزنند و بی سامانی را در کلیه امور از جمله در دانشگاه‎هاباعث میشوند.

داستان «روح» را می‎توان خلاصه‎ای از رمان «نیمه یک خورشید طلایی» نویسنده دانست، در کل به این سوال جواب میدهد که بر سر زندگی ایبوها بعد از جنگ داخلی شان در سال ۱۹۶۷با هاسا چه آمد. به‎ هرحال چه آن‎هایی که از نیجریه مهاجرت کردند و چه آن‎ها که ماندند با کابوس هولناک حادث شدن جنگی دوباره، به سر بردند. حضور پر رنگ و ردپای عمیق جنگ و سوءاستفاده‎هایی که از این بی‎نظمی توسط افراد سودجو اتفاق میافتد و البته باز هم تقابل زندگی در آمریکا با زندگی در نیجریه جهان سومی، از بن‎مایه‎های اصلی این داستان آدیشی است. داستان های آدیشی همیشه ترکیبی است از زندگی شخصی و اجتماعی که در این داستان از منظر زاویه دید اول شخص روایت میشود. که بتواند هم زمان ویژگی‎های روان‎شناختی و آسیب‎های روانی راوی را در خود منعکس نماید و هم از پیرامون وی ما را مطلع سازد.

در داستان«چیزی که دور گردنت حلقه میزند» نیز محتوای پررنگی از زندگی دختری نیجریایی تبعهآمریکا وجود دارد و تقابل این دو زندگی متفاوت با هم. داستان به زاویه سوم شخص روایت‎گر زندگی دختری است که برای ادامه تحصیل به آمریکا مهاجرت میکند ولی از آنجا که در خانه عموی ناتنیاش امنیت ندارد، آنجا را ترک می‎کند و بعد از از اینکه در یک رستوران کار گیر میآورد با یک عشقِ فرهنگ آفریقایی آشنا میشود که همچون دیگر آمریکاییها به او به عنوان موجودی عجیبی که از جهانی عجیب‎تر آمده نگاه نمی‎کند. و در پایان با جدایی آن دو از هم و بازگشت دختر به نیجریه تمام میشود. در این داستان تصور از پیش تعیین شده جهان در قبال زندگیآفریقاییها مورد نقد قرار می‎گیرد و زبان جسورانه راوی که یک دختر آفریقایی است.که با قدرت تحلیل‎گریاش ما را با داستانی روبرو می‎سازد که مخاطب را با خود همراه میکند و همدلی او را بر میانگیزد.

«سفارتخانه» داستان بعدی این مجموعه است که به مشکلات در پیش روی علاقمندان مهاجرت به آمریکا در داخل نیجریه میپردازد. و دلیل این علاقه‎مندی به مهاجرت چیزی نیست جز اوضاع نابسامان امنیتی و اقتصادی در این کشور. حکومت‎هایی که نه تنها سر و سامانی به اوضاع داخلی کشورشان نمیدهند بلکه فضا را هر روز آشوب زده‎تر میخواهند. این فضا در داستان به همراه روایتی محکم داستانی را ساخته که همان بن مایه‎های سابق داستان های آدیشی را در خود دارد. داستان از زاویه دید دانای کل روایت میشود تا هم بتواند راوی فضای بیرونی شخصیت و هم نماینده درونیات آن‎ها باشد. در این داستان نیز خشونت ذاتی موجود در فضای نیجریه و آفریقا، به صورتی بارز مثل تمام داستان آدیشی حضور خود را اعلام میکند.

«فردا خیلی دور است» نیز نمـاینده هـمان فـضای فـمنیستی و فـرمالیستی آدیشـی در استـفاده به مـوقع و به انـدازه از روایـت در داستان هایش است. دوشقگی خاصی که دختر بچه‎ای از زندگی در مهاجرت و کشور خودش تجربه میکند و اعتراض او به ساحت مردسالار زندگیآفریقایی از طریق کشتن برادرش که در کودکی و با نفرتی کودکانه صورت میپذیرد. این داستان به دلیل آنکه همواره آثار گذشته‎ی در حال را یادآور می‎شود داستانی است  که در کنار  بومی گری خاص آدیـشی سـاختار خـشن قـومی قـبیله ای را زیر سـوال مـی‎برد. و نوعـی نوستا‍لژی را به هــمراه دارد که هـمواره راوی را، که دیگـر در کـشورش زندگی نمی‎کند را آزار میدهد. نوستالژی به وطن در کنار عشقی که دیگر در او اثری از آن نیست.

«مورخ سخت» آخرین داستان از این مجموعه است. که بیشتر به زندگی قومی قبیله ای که با حضور آرام تمدن غربی هم زمان شده است، میپردازد. داستان از منظر دانای کل از زندگی زنی به نام نوامبا و ماجراهای مربوط به زندگی قبیله‎ایش آغاز می‎شود و در پایان به زندگی زنی به نام گریس ختم میشود که نوه همان نوامباست. و در بیهویتی غریبیگرفتار است. این داستان در حقیقت داستان سه نسل از زنان نیجریه است. زنان وابسته به جمعیت‎های قومی و قبیله‎ای، زنان مسیحی شده در حال گذار از این فرهنگ به فرهنگ مدرن و زنان کنده شده از هرگونه اصالت و مهاجر که احتیاح مشخصی به گذشته و هویت وطنی پیدا میکنند.

در پایان لازم میدانم خواندن این مجموعه از کارهای آدیشی را به شما پیشنهاد کنم که با طنز تلخ و عمیق درونی خود و همین طور نگاهی تازه،دنیایی را در پیش روی شما قرار می دهد که کمتر با آن روبرو شده‎اید. آدیشی تمام پیش انگاشت ها درباره جامعه نیجریه و آفریقا را به چالش می کشد و در کنارش با فرمی متفاوت ما را با تجربه‎هایی زنانه، ضدخشونت و ضد جنگ، با دنیای در حسرت صلح روبرو می‎کند.

_________________________________

پی نوشت ها:

Nathanial Hathorn: از مهمترین نویسندگان آمریکایی. وی را از بنیانگذاران مهم ادبیات داستان امریکا میدانند

Edgard Alenpoh: از مهمترین نویسندگان و نظریه پردازان داستان کوتان جهان

Gohan Chiver: از مهمترین نویسندگان مینی مالیست آمریکایی، کتاب آوازهای عاشقانه وی توسط نشر مرکز در ایران چاپ شده است

Raymond Carver: نویسنده مهم مینی مالیست امریکا از کتابهای ترجمه شده وی در ایران می‎توان به کلیسای جامع، فاصله،وقتی از عشق حرف می زنیم و……

Joyce Carol Oates: از بزرگترین نویسندگان در قید حیات ادبیات امریکا از وی مجموعه داستان کوتاه وقتشه با من زندگی کنی و رمان هایی چون سیاهاب، جانورها و … به چاپ رسیده است.

Philip Roth: از دیگر نویسنده های مهم و در قید حیات امریکا و از وی کتاب هایی با عناوین:یکی مثل همه و خشم در ایران به چاپ رسیده است.

منابع:

۱- چیزی که دور گردنت حلقه میزند، چیماندا ناکوزی آدیشی، ترجمه زهره فرجی، انتشاران علم، چاپ اول،۱۳۸۸، تهران

۲- فصلنامه هنر، شماره۶۸،تابستان۱۳۸۵، ویژه نامه هنر افریقا

۳- مجله گلستانه، سال هشتم،شماره ۹۰، مرداد ۸۷

دسته: مقاله | نويسنده: admin



ارسال نظر غير فعال است.

 

No Image
No Image No Image No Image
 
 
 

انتشارات شهنا

انتشارات شهنا
1
No Image No Image