یک ـ مسالک المحسنین (طالبوف )

_______________________

عبدالرحیم بن شیخ ابوطالب نجار تبریزی (۱۲۱۳-۱۲۸۹ شمسی) معروف به طالبوف، متولد تبریز و ساکن تفلیس، از پیشروان ادبیات جدید ایران ورجلی مشروطه‌طلب بود.  مهمترین آثار داستانی‌اش، رمان مسالک المحسنین (۱۲۸۴) شرح خیالی سفر یک گروه جغرافیایی به کوه‌های شمال ایران است.  دومین اثر، «کتاب احمد» یا سفینه‌ی طالبی (۱۲۷۲) است که به صورت گفت و گوی پدری با پسرش نوشته شده و حاوی نظرهای نویسنده درباره اصلاحات اجتماعی، سیاسی و دینی است.

طالبوف جزو نویسندگانی است که با ساده‌نویسی‌اش نثر ادبیات داستانی جدید ایران را پایه‌گذاری کرد.  از دیدگاهی او چون زبان روسی، فرانسوی، عربی و ترکی و فارسی را می‌دانست، توانست افق تازه‌ای برای ادبیات ایران متصور شود.  طالبوف در دوره اول مشروطیت، از شهر تبریز به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد، اما به تهران نیامد.

ویژگی کتاب مسالک المحسنین زبان ساده آن است که با توجه به تاریخ انتشار آن (۱۲۷۲ـ۱۱۳ سال پیش) نه در ایران بلکه در شرق بی‌سابقه بوده است.

عنوان مقاله :

میانجی های تفکر( بخش پایانی )

زندگی تحت الحفظ

_____________________________

گاهی وقت ها یک پرسش ، جرقه ای در ذهن ایجاد می کند . همین طور نشانه ها و پدیدارهای گوناگون که در قالب واژه و شعر و موسیقی و … بروز می یابند . گفتارها و پرسشهای جورجو آگامبن جملگی در ذهن خواننده و شنونده اش این جرقه ها را ایجاد می کنند . در این نوشتار هم به سیاق نوشته های پیشین ، قصد دارم یکی دیگر از جرقه های ایجاد شده توسط آگامبن را به خواننده منتقل کنم . آگامبن در ۱۹۹۴ مقاله ای نوشت با عنوان ” اردوگاه چیست ؟ ” و در این مقاله با رویکردی متفاوت به موضوع اردوگاه های اجباری کسانی چون هیتلر و استالین اشاره کرد . او از مفهوم حقوقی جرم و جنایت فراتر رفت و اردوگاه ها را تا حد یک ساختار سیاسی ـ حقوقی خاص که رخدادهای بسیاری در متن آنها به وقوع پیوستند بالا برد ؛ اردوگاه به مثابه ساختار سیاسی و حقوقی . آگامبن پرسید اردوگاه چیست ؟ ساختار سیاسی و حقوقی آن چیست ؟ و وقایع رخ داده در آن چگونه توانسته در آنجا رخ دهد ؟ او به اردوگاه در مقام چارچوب و قانون پنهان فضای سیاسی ای نگریست که به زعم خودش همچنان در آن بسر می بریم . نقطه عطف این بحث درست همین جاست ؛ “چارچوب و قانون فضای سیاسی ای که همچنان در آن بسر می بریم” .

برای درست نگریستن به این نقطه ی عطف و این که دریابیم متفکر از چه سخن می گوید باید دقیقا به فضای پیرامونی نگاه شود و واژه های کلیدی مورد مداقه قرار گیرد . نخست؛ چارچوب و قانون به مثابه امر حافظ و البته برساخته شده توسط خود دولت و دیگر ، وجه پنهان آن چارچوب و قانون که بیشتر ابعاد در تاریکی دارد تا آنکه برون افتاده و به اتاق شیشه ای درآمده . توجه به این نقطه عطف اگر از منظر تاریخی صورت گیرد واجد حدی از آگاهی بخشی است ؛چرا که در طول تاریخ نیز سیستم ها و سازو کارهای سیاسی علیرغم وجوه روشن و شفاف خود ، جنبه های پنهان و زوایای دور از دیدرس نیز داشته اند که البته خود همین جنبه ها نیز ، دارای ساختار و نظام خاص بوده اند .

هرچه گفتی نوشتیم

از تصمیم کبری

تا ریز علی خواجوی

و درس های دیگر را

اما چگونه بنویسم، بابا آمد

چگونه بنویسم، بابا آب داد

که نه آبی ته کاسه مانده است

ونه نانی سر سفره هایمان

از فکرهای با تو

منصور جعفری خورشیدی

انتشارات نیم نگاه ۱۳۸۰

_________________________________

آنچه به نام حرکتِ واقعیت در سیالیت ذهن جاری می شود، در صراحت  فاصله گذاری و درک صریح روابط شاعر با پیرامون اش نهفته است. روابطی که در لایه های خود با تخریب لایه های موجودش به تلاشی در جهت زایش فرزانگی ختم می شود. زایش فرزانگی و خلق اضلاع معرفتی است که نه فقط در حیطه واژگان و “شکل” ایجاد می شود، بلکه آنچه این فرزانگی را به اتفاقی مجرد تبدیل می کند؛ کوتاه کردن فاصله بین اشیا و غایت مندی تصاویر اشیاء در ذهن شاعر است. جهان اطراف شاعر جهان فرزانگی اشیااست و کشف این فرزانگی، کشف غایت مندی جهان است.

“از فکر های با تو” کشف رابطه مندی تجربه هایی است که در باز آفرینی و هم زیستی شاعر با جهان پیرامون اش اتفاق می افتد. این باز آفرینی در بُعدی از جهان صورت می گیرد که تجربه های پدیدار شناسانه به مثابه بازسازی یا باز خوانی مجدد جهان نیست، بلکه کشف فرمی از جهان است که جهت نگاه شاعر را می سازد. منصور خورشیدی وسوسه هایی از نوآوری و حیات بخشیدن تازه به جهان را در نگاه ظریف “از فکر های با تو” ارائه می دهد.

شعر منصور خورشیدی به مثابه سکّوی پرتابی است تا آن ِ هستی شناسانه تجربه های زیستی اش را ارائه دهد. تجربه های زیستی شاعر، قابلیت خود باروری و به اشتراک گذاشتن را دارند و این قابلیت حجم گونه است که می تواند بی مرزی شعر اسپاسمان را بسازد.

واپسین اندوه تاریکی

ترجمان اسارتی بود

هم نفس لحظه های نیستی

منشور آغاز من

از آسمان نگاه تو تابید

بر هفت اقلیم شهر عشق